مسمومیتهای ناشی از مصرف قارچهای سمی را در سه گروه زیر مورد بررسی قرار میدهیم:
الف) قارچهایی که بر روی سیستم عصبی اثر میگذارند. قارچهایی که حساسیت به الکل ایجاد میکنند (گونههای Coprinus و غیره) Amanita muscarica آمانیتا موسکاریا و قارچهای مخدر جزء این دستهاند.
آمانیت قرمز یا زرد (Amanita muscarica) عامل بسیاری از مسمومیتهای قارچی میباشد. ماده سمّی موجود در آن موسکارین و موسکارادین است. بعد از خوردن این قارچ علایم مسمومیت 1 تا 6 ساعت بعد ظاهر میگردد که عبارتند از: بزاق زیاد، سرگیجه، استفراغ، دردهای شکمی، تشنگی، مدفوع موکوسی و خونی، همچنین تنفس، ابتدا شدید و بعد کند میشود. در ابتدای مصرف قارچ علایم مسمومیت شبیه علایم مسمومیتهای الکلی میباشد. شخص تلو تلو میخورد، هذیان میگوید و هشیاری خود را از دست میدهد، دچار توهمات و بلاهت و دیوانگی میشود. در موارد حاد دچار تشنج میشود و در نهایت، اگر درمان نگردد، در اثر وقفه در تنفس میمیرد.
البته باید توجه داشت که خوردن آمانیت زرد یا قرمز معمولاً منجر به مرگ فرد نمیشود، چون اولین علایم ایجاد شده در اثر خوردن قارچ شامل استفراغ و اسهال مانع جذب کامل سم میشود. برای معالجه فردی که با این قارچ دچار مسمومیت شده از مواد استفراغآور، شستشوی دستگاه گوارش و مسهل استفاده میشود.
قارچهای مخدر نیز از جمله قارچهایی میباشند که بر سیستم عصبی تأثیر میگذارند. مصرف این قارچها باعث میشود که شخص صداها و مناظری را که وجود ندارد، حس کند و دچار اوهام میگردد. امانیت قرمز یا زرد یکی از قارچهای مخدر بوده که در ضیافتهای مذهبی قبیلههای سیبری در شبه جزیره کامچاتکا مصرف میشود. در مکزیک نیز سرخپوستان قارچهای مخدر را مصرف میکردند و آنها را مقدس میدانستند. قارچهای مخدر گونهای از پسی لوسیب psilocybe میباشند. ماده مؤثر در قارچهای مخدر مشتقات ایندول پسیلوسین و پسیلوسیبین میباشد. مقدار پسیلوسیبین در قارچ بیشتر میباشد. در سالهای اخیر مصرف یک نوع از ماده مخدر به نام LSD که جزء داروهای روانگردان بوده در آمریکا بسیار افزایش یافته است که از قارچهای سمی به دست میآید.
LSD و قارچهای مخدر و پسیلوسیبین خالص در افراد اثرات مشابهی را ایجاد میکند. این مواد یک حالت رؤیایی و شادی در فرد ایجاد میکنند که بدن ممکن است سنگینی نماید؛ ولی یک احساس سبکی فوقالعاده یا پرواز به فرد دست میدهد. شخص قادر به درک زمان و فضا نیست و تغییراتی از نظر خودآگاهی در فرد به وجود میآید. شخص اشیاء و شکلهای رنگارنگ را میبیند که تمام فضا را پر کردهاند و این اشیاء در پی هم میرقصند. شخص احساس میکند که تمام حواس شنوایی، چشایی، بویایی او قویتر شده است.
ب) قارچهایی که بر روی دستگاه گوارش اثر دارند. از این قارچها میتوان به Boletus Lactarius Entoloma Lividum اشاره کرد. همچنین قارچهایی که در افراد ایجاد حساسیت میکنند. علایم مسمومیت در این گروه از قارچها عبارتند از: سرگیجه، استفراغ و اسهال که در طی یک یا دو روز علایم مسمومیت برطرف میگردد و در این نوع مسمومیت قارچی هیچ نوع مرگ و میری ایجاد نمیشود.
ج) قارچهایی که مصرف آنها موجب از بین رفتن سلولها میشوند. این قارچها دارای سموم همولیتیک بوده و گلبولهای قرمز خون را منهدم میکنند. از این قارچها میتوان به آمانیتا فالوئید
Helvella esculenta , A.verna, (Amanita phalloides) اشاره کرد. در میان قارچهای سمّی آمانیتها از اهمیت زیادی برخوردارند، زیرا اکثریت مسمومیتهایی که منجر به مرگ شخص میگردد، ناشی از خوردن آنها میباشد.
درصد مرگ بعد از خوردن آمانیتها بیش از 50% بوده و گاهی هم به 90 درصد میرسد. آبل وفورد (Abel & Ford) با انجام یکسری فعل انفعالات فیزیکی و شیمیایی قارچ آمانیت فالوئید را تجزیه کردند و دو ماده آمانیتا همولیزین و آمانیتا توکسین را به دست آوردند. آمانیتا همولیزین مادهای است ناپایدار که در حرارت 70 درجه سانتیگراد خاصیت سمی بودن خود را از دست میدهد که خوردن آن در این حالت حتی به مقدار زیاد خطری ندارد. آمانیتا توکسین در مقابل حرارت 100 درجه سانتیگراد نیز پایدار بوده و خواص خود را حفظ میکند. این توکسین شامل سه قسمت پلیپیتیدی (آلفا و بتا آمانیتین و فالویدین) و یک گلوکوزید همولیتیک به نام فالین است.
8 تا 12 ساعت بعد از مصرف آمانیتا فالوئید علایم مسومیت ظاهر میگردد که عبارتند از دردهای شکمی شدید توأم با سرگیجه، استفراغ و اسهال، هذیان گویی که بالاخره شخص را از پا در میآورد. بعد از 3 تا 4 روز دچار زردی (یرقان)، اشکالات مقعدی و هپاتیت توکسینی میشود. در اثر افزایش تخریب سلولهای خونی ممکن است شخص در اثر نارسایی قلب بمیرد. برای معالجه شخصی که با آمانیتا فالوئید مسموم شده به همان ترتیب که درمورد آمانیتا موسکار یا گفته شده، عمل میگردد. همچنین در صورت نارساییهای دستگاه گردش خون از محرکهای قلبی استفاده می شود. و مصرف مایعاتی از قبیل محلولهای گلوکز در امر درمان مؤثر میباشد. داروی حاوی thiatic acid بنا به اظهارنظر (1990)Dube به سموم قارچهایی از جنس آمانیتا Amanita اثر دارد.
سمّی بودن آمانیتا فالوئید برای انسان و بز ماده خیلی زیاد و برای خوکچه هندی و خرگوش متوسط و برای گاو و گوسفند و خوک خیلی ضعیف میباشد.
یکی دیگر از قارچهای سمّی کلاویسپس پورپوریا
(Claviceps purpurea) است که چاودار را آلوده میکند. آسکوسپورهای رها شده توسط قارچ تخمدانهای چاودار را در مرحله تشکیل آلوده میسازند و تشکیل طبیعی دانه مختل میشود و یک اسکروت بنفشرنگ و سخت به جای دانه چاودار تشکیل میشود. در صورت مصرف اسکروت که در اکثر مواقع هنگام آرد کردن دانههای چاودار موجب سمّی شدن آرد حاصل میگردد که خوردن آن موجب ایجاد بیماری ارگوتیسم میشود. علائم بیماری در ارگوتیسم عبارتند از استفراغ، احساس شدید سرما یا گرما، درد ماهیچهها، زردی رنگ صورت، ایجاد زخمهای در دستها و پاها، اسهال و اختلال در فعالیت مغزی، در برخی افراد تشنجات شدید ظاهر گردیده و دست و پای عده ای دیگر دچار قانقاریا شده و میافتد. تشنجات شدید و قانقاریا توأماً در یک فرد ایجاد نمیشود قابل ذکر است موارد شدید ارگوتیسم کشنده است و ماده سمی موجود در اسکروت ارگوت میباشد.